Nie sposób jednak zaczynać od nowa. Tylko niemowlę może zacząc całkiem od początku
To samo działo
niesłusznie jest
skierowane przeciw tłumom 10 sierpnia, a słusznie 14 Vendemiaire'a. Pozornie to
samo, w
istocie co innego. Szwajcarzy bronią fałszu, Bonaparte broni prawdy. To, czego
dokonało
wolne i suwerenne głosowanie, nie może zostać zburzone przez rozruchy uliczne.
Tak samo
przedstawia się sprawa, gdy chodzi o zdobycze cywilizacji; instynkt mas, wczoraj
trafny i
dalekowzroczny, jutro może być stępiony. Ta sama wściekłość skierowana przeciw
Terrayowi jest słuszna i usprawiedliwiona, skierowana przeciw Turgotowi - jest
nie-
dorzeczna. Zniszczone maszyny, splądrowane spichrze, zerwane szyny, zburzone
doki, tłumy
skierowane na fałszywą drogę, lud źle pojmujący istotę postępu, Ramus zabity
przez
studentów, Rousseau obrzucony kamieniami i wypędzony ze Szwajcarii - to
rozruchy. Gdy
Izrael powstaje przeciw Mojżeszowi, Ateny przeciw Fokionowi, Rzym przeciw
Scypionowi -
to rozruchy; gdy Paryż atakuje Bastylię - to powstanie. Żołnierze buntujący się
przeciw
Aleksandrowi, majtkowie przeciw Krzysztofowi Kolumbowi - to ten sam bunt,
zbrodniczy
bunt. Dlaczego? Dlatego że Aleksander uczynił mieczem dla Azji to, co Kolumb dla
Ameryki
busolą; obaj odkryli nowe światy. Dar nowego świata jest dla cywilizacji tak
wielkim
pomnożeniem światła, że w tym wypadku wszelki opór jest występkiem. Nieraz lud
sam
sobie nie dochowuje wiary. Tłum bywa zdrajcą ludu. Czy można sobie na przykład
wyobrazić
dziwniejszą historię niż długi i krwawy protest „przemytników solnych”,
niewygasający bunt
słusznej sprawy, który w decydującej chwili, w dniu ocalenia, w godzinie
zwycięstwa ludu,
kuma się z tronem, przemienia w ruch Szuanów i z powstania przeciw królowi staje
się
buntem w obronie króla? Ponure arcydzieło ciemnoty! Przemytnik urywa się z
królewskiej
szubienicy i - mając jeszcze kawał powroza u szyi - przypina białą kokardę.
Okrzyk: „Precz z
podatkami!”, rodzi okrzyk: „Niech żyje król!” Mordercy z nocy Św. Bartłomieja,
krwawi kaci
wrześniowi, zbóje z Awinionu, zabójcy Coligny'ego, pani de Lamballe i Brune'a,
partyzanci
hiszpańscy, „Zieloni”, długowłose bandy pana z Cadenet towarzysze Jehudy,
rycerze księcia
d'Angouleme - oto rozruchy. Wandea to wielkie rozruchy katolickie.
Głos powstającego prawa, prawa w ruchu, można poznać; nie zawsze dobywa się on z
wrzenia wzburzonych tłumów; bywają szaleńcze gniewy, bywają pęknięte dzwony. Nie
każdy dzwon na trwogę dźwięczy szlachetnym spiżem. Rozkołysanie namiętności i
ciemnoty
nie przypomina w niczym wstrząsów spowodowanych przez postęp. Powstawajcie,
zgoda,
lecz po to, byście stawali się wielcy. Pokażcie mi, w którą stronę kroczycie.
Powstanie jest
zawsze ruchem naprzód. Każde inne poruszenie jest złe. Każde gwałtowne cofnięcie
- to
rozruchy, cofanie się wstecz - to zamach przeciw rodzajowi ludzkiemu. Powstanie
to napad
wściekłości, która ogarnia prawdę; z bruków, które zrywa, powstanie krzesze
iskry prawa; ten
sam bruk tylko błotem obryzguje rozruchy. Danton przeciw Ludwikowi XVI - to
powstanie;
Hebert przeciw Dantonowi - to bunt.
Toteż jeśli w pewnych wypadkach powstanie może być, jak rzekł Lafayette,
najświętszym obowiązkiem, rozruchy mogą być najzgubniejszym zamachem stanu.
Istnieje też pomiędzy nimi pewna różnica temperatury. Powstanie często bywa
wulkanem, rozruchy często bywają słomianym ogniem.
Bunt - mówiliśmy to - zawiera się niekiedy w samej władzy. Polignac jest
buntownikiem, Kamil Desmoulins - rządzącym.
Niekiedy powstanie jest zmartwychwstaniem.
Ponieważ rozwiązywanie wszystkich kwestii przez głosowanie powszechne jest
zdobyczą ostatnich czasów, a całe poprzedzające ten fakt dzieje od czterech
tysięcy lat pełne
są pogwałceń prawa i cierpień ludu, przeto każda epoka historii przynosi ze sobą
protest, na
jaki ją stać. Za cezarów nie było powstań, ale był Juwenal.
Facit indignatio* zastępuje Grakchów.
Za cezarów mamy wygnańca z Assuanu, mamy też twórcę „Roczników”*.
Nie wspominamy już o wielkim wygnańcu z Patmos*; on także, w imię świata
idealnego, występuje przeciwko światu rzeczywistemu, stwarza z wizji druzgocącą
satyrę i na
Rzym-Niniwę, Rzym-Babilon, Rzym-Sodomę ciska płomienny odblask Apokalipsy.
Jan na skale - to sfinks na swym postumencie. Można go nie rozumieć; jest Żydem
i
mówi po hebrajsku. Ale twórca „Roczników” to Latyńczyk, a raczej Rzymianin.
Neronowie zaprowadzili rządy czarne, toteż winni być odmalowani w czarnych
barwach. Nie wystarczy posługiwać się rylcem historii; trzeba wlać w nacięcia
zwięzłą prozę,
taką, która gryzie.
Despoci przydają się na coś filozofom. Słowo spętane to słowo groźne. Gdy tyran
narzuca ludowi milczenie, pisarz podwaja i potraja siłę swego pióra. Z tego
milczenia
wypływa pewna tajemnicza pełnia, która wsącza się w myśl i zastyga w niej
spiżowym
kształtem. Ucisk w historii powoduje zwięzłość historyka. Niejedna sławna proza
swoją
granitową zwartość zawdzięcza tyranowi.
Tyrania zmusza pisarza do ścisłości, co jego dziełu dodaje mocy. Ostrze okresów
cycerońskich, wystarczające zaledwie dla Verresa, stępiłoby się na Kaliguli. Im
mniej,
zamaszyste zdanie, tym cios mocniejszy. Myśl Tacyta to ramię ściągnięte do
uderzenia.
Uczciwość wielkiego serca ludzkiego, skoncentrowana w zdaniu słusznym i
prawdziwym, poraża jak grom.
Podkreślamy mimochodem godny uwagi fakt, że Cezar żyje po Tacycie. Przypadli mu
w udziale Tyberiusze. Cezar i Tacyt to dwa następujące po sobie zjawiska; do
spotkania ich
nie dopuścił tajemniczo ten, który na teatrum wieków kieruje wejściami i
zejściami ze sceny.
Cezar jest wielki, Tacyt jest wielki; Bóg oszczędza te dwie wielkości, nie
pozwalając, by się
zderzyły. Mąż sprawiedliwy atakując Cezara mógłby go zaatakować zbyt ostro i
dopuścić się
niesprawiedliwości. Bóg tego nie chce. Wielkie wojny w Afryce i w Hiszpanii,
rozgromienie
piratów w Cylicji, wniesienie cywilizacji do Galii, Bretanii i Germanii - cała
ta chwała
przysłania Rubikon
 |
| Cytat Hi mihi doctores semper placuere docenda qui faciunt plus, quam qui facienda docent - ci mi się nauczyciele podobali w uczeniu, którzy raczej czynią niż uczą rzeczy już uczynionych. Do sukcesu nie ma żadnej windy. Trzeba iść po schodach Fidei Defensor (Fid Def lub fd) - obrońca wiary (tytuł Henryka VIII bity na wszystkich brytyjskich monetach). (tytuł Henryka VIII bity na wszystkich brytyjskich monetach). (tytuł Henryka VIII bity na wszystkich brytyjskich monetach) Eripuit coelo fulmen, sceptrumque tyrannis - wydarł niebu piorun, a berło tyranom. Ignorancja nie jest niewinnością, jest grzechem. Browing R |