Nie sposób jednak zaczynać od nowa. Tylko niemowlę może zacząc całkiem od początku
Od takiej lub innej odpowiedzi zależy tu wprost wybór stosownej strategii "oświecenia" - czy będzie to mianowicie strategia rozproszona czy też jednoznacznie spolaryzowana. Ideologowie Oświecenia kierowali swe posłanie do wszystkich. I nie stanowią w tym względzie specjalnego wyjątku. Twórcy socjalizmu naukowego w sposób świadomy zwracali się natomiast do wybranego podmiotu, jakim był proletariat przemysłowy.
Odpowiedź Habermasa można by próbować odtworzyć następująco. Myśl krytyczna nie pojawia się bynajmniej przypadkowo. A podobnie ma się sprawa z jej funkcjonowaniem, społecznym rozchodzeniem się i efektywnością. U jej podsta-
mechanizm napędowy pod po-
nP że iest to dzieło poważnego wysiłku, inspirujące, choć
PTocze7nie rudne w odbiorze (o czym przestrzegamy nie
jednocześnie trud pozbawione licznych niedookres-
S Ile taS ieTt w istocie każde dzieło zasługujące na to
miano.
Stanisław Rainko
mą siebie jako konieczny moment katalizujący tej samej całości życia społecznego, którą analizuje, a analizuje ją jako integralny system przymusu (Zwangszusammenhang) z punktu widzenia jego możliwego zniesienia.
Teoria ta obejmuje zatem podwójny związek teorii z praktyką: z jednej strony, bada historyczny kontekst konstytucji danej konstelacji interesów, do której sama niejako poprzez akty poznania przynależy, oraz z drugiej strony, historyczny kontekst działania (Aktionszusammen-hang), na który może oddziaływać kierując działaniem. W pierwszym przypadku chodzi o praktykę społeczną, która jako społeczna synteza umożliwia poznanie, w drugim - o praktykę polityczną, której świadomym celem jest przekształcenie istniejącego systemu instytucji. Refleksją nad kontekstem swojego powstawania krytyką-różni się zarówno od nauki, jak i od filozofii. Nauki bowiem pomijają kontekst konstytucji i odnoszą się do swoich dziedzin przedmiotowych w sposób obiektywistyczny, podczas gdy filozofia -" odwrotnie - zbyt pewna była swojego źródła jako czegoś ontologicznie pierwszego. Antycypacją swojego kontekstu zastosowania krytyka różni się od teorii, którą Horkheimer nazwał teorią tradycyjną. Krytyka świadoma jest faktu, że jej roszczenie do ważności może okazać swą słuszność jedynie w udanym procesie oświecenia, tj. w praktycznym dyskursie tych, których dotyczy. Zrywa z kontemplacyjnym roszczeniem teorii budowanych monologicznie, a także widzi, że również dotychczasowa filozofia, wbrew temu, co sobie rości, jedynie uzurpuje sobie kontemplacyjny charakter.1
Niniejszy tom nie rozwija jednak tej charakterystyki i w sposób systematyczny, lecz w kontekście historii problemu, której motywem przewodnim jest Arystotelesow-> mipri7v t.poria a praktyką. Nowożytna
a) We Wstępie do książki Student und Politik2, oraz
w rozważaniach o Strukturwandel der Ojjentlichkeit
(Neuwied 1962, wyd. 5: 1971) analizowałem historyczny
związek rozwoju kapitalizmu z powstaniem i rozpadem
sfery liberalnej opinii publicznej. Z jednej strony, w sy
stemie politycznym praworządnego państwa mieszczań
skiego po raz pierwszy skutecznie zinstytucjonalizowana
została fikcja znoszącego panowanie, dyskursywnego kształ
towania woli społecznej, z drugiej jednak strony, obja
wiła się sprzeczność między imperatywami kapitalistycz
nego systemu gospodarczego a wymogami zdemokratyzo
wanego procesu kształtowania woli społecznej. Zasada in
formowania opinii publicznej, która rozpowszechniła się
w prasie mieszczańskiej, a oparcie znalazła w kręgu wy
kształconych, myślących i zajmujących się sztuką pry
watnych osób, kierowała się początkowo w jednoznacznej
funkcji krytycznej przeciwko tajnej praktyce państwa
absolutystycznego i zakorzeniona była w zasadach postę
powania organów praworządnego państwa. Obecnie zmie
niła swoją funkcję - służy celom pokazowym i manipu
lacyjnym. Coraz ściślejsza sieć komunikacyjna elektro
nicznych środków masowego przekazu jest dzisiaj tak
zorganizowana, że służy raczej kontrolowaniu lojalności
odpolitycznionej ludności niż podporządkowywaniu pań
stwowych i społecznych mechanizmów kontroli zdecen
tralizowanemu, skutecznie ukierunkowanemu i nieograni
czonemu tworzeniu woli społecznej, chociaż z techniczne
go punktu widzenia stanowi potencjał wyzwolenia.
b) W innych tematycznie ściśle ze sobą związanych
rozprawach: Technika i nauka jako "ideologia"3, Postęp
techniczny i społeczny świat życia, Praktyczne następstwa
postępu naukowo-technicznego [obie w mniejszym wy
borze] oraz Bedingungen fiir eine Revolutionierung spot-
a)
niejszą siłą wytwórczą. Nowe polityczne znaczenie nauki, które np. skłoniło Luhmanna do rozważań, czy w przyszłości system nauki nie będzie pełnił najważniejszej funkcji w procesie rozwoju społeczeństwa jako całości, stanowi także wyzwanie i problem dla samych nauk. Nauka może, po pierwsze, czynić tematem samą siebie. Może empirycznie badać z różnych punktów widzenia organizację naukowego i technicznego postępu - jest to zadanie kompleksowych wysiłków, które przybrały nazwę science on science. Następnie nauka może refleksyjnie analizować społeczny kontekst, w którym jest instytucjonalnie, ale również metodologicznie zakorzeniona i który zarazem rozstrzyga o wykorzystaniu wytworzonych w nauce informacji - jest to zadanie materialnej krytyki nauki. Wreszcie, można naukowo przygotowywać praktyczne wykorzystywanie poznania, przetwarzanie go w technologie i strategie, z jednej strony, oraz w praktykę komunikacyjną, z drugiej - jest to zadanie pozostającej jeszcze w zarodkach prakseologii, do której zaliczają się także badania możliwych interakcji między nauką a polityką (np. w formie doradztwa politycznego).
Rozpoczętą restrukturalizację systemu szkolnictwa wyższego można rozumieć jako część planowania technokratycznego i zarazem próbę ukonstytuowania systemu nauk jako jedności politycznej, co stanowi reakcję na to planowanie
 |
| Cytat Hi mihi doctores semper placuere docenda qui faciunt plus, quam qui facienda docent - ci mi się nauczyciele podobali w uczeniu, którzy raczej czynią niż uczą rzeczy już uczynionych. Do sukcesu nie ma żadnej windy. Trzeba iść po schodach Fidei Defensor (Fid Def lub fd) - obrońca wiary (tytuł Henryka VIII bity na wszystkich brytyjskich monetach). (tytuł Henryka VIII bity na wszystkich brytyjskich monetach). (tytuł Henryka VIII bity na wszystkich brytyjskich monetach) Eripuit coelo fulmen, sceptrumque tyrannis - wydarł niebu piorun, a berło tyranom. Ignorancja nie jest niewinnością, jest grzechem. Browing R |